VĂN HỌC SẼ CẦN LÀM MÁT
– Nguyễn Đình Chiểu –
I. Giáo dục đại cương.
1. Tác giả: Nguyễn Đình Chiểu
– Nguyễn Đình Chiểu (1822-1888), tấm gương sáng ngời về lòng trung nghĩa, yêu nước và tinh thần nghị lực sống. Ông cũng là một cây bút xuất sắc trong dòng văn thơ yêu nước Việt Nam thời trung đại.
– Nội dung văn thơ Nguyễn Đình Chiểu đề cao lí tưởng đạo đức, nhân nghĩa, thể hiện lòng yêu nước thương dân, thiên về lối kể theo phong cách trữ tình thấm đượm sắc thái Nam Bộ với ngôn ngữ, lối thơ giản dị.
2. Tác phẩm
– Hoàn cảnh sáng tác: Nguyễn Đình Chiểu viết bài văn tế đọc tại lễ truy điệu các nghĩa sĩ Cần Giuộc. Bài văn là tiếng kêu từ trái tim của tác giả và là tiếng khóc lớn của nhân dân đối với sự hi sinh của các anh hùng liệt sĩ.
II. Đọc – hiểu văn bản.
1. Phần Lũng Khởi: Khái quát về thời kỳ và nhân vật người nghĩa sĩ nông dân:
– Câu văn tạo nên bức tranh bão táp thời bấy giờ bằng hình thức súc tích: “Vũ khí của giặc đất” → quân xâm lược với vũ khí tối tân. “Lòng người mở ra” → Ta đánh giặc bằng tình yêu nước. Nghệ thuật tương phản nhằm thể hiện khung cảnh giông bão của thời đại, những biến cố chính trị trọng đại khiến mỗi người phải lựa chọn. Bối cảnh lúc bấy giờ đặt người nông dân vào trung tâm của lịch sử.
2. Phần thực: Nhân vật anh hùng nông dân Giuốc-đanh:
– Xuất thân: Từ một nông dân nghèo chăm chỉ “làm ăn”. Nghệ thuật đối lập “không biết – chỉ biết, quen – không biết” gợi lên bản chất hiền lành, chân chất của người nông dân. Đây là nét đẹp của họ trong đời thường.
– Lòng yêu nước nồng nàn: Khi thực dân Pháp xâm lược, người nông dân cảm thấy lo sợ → mong chờ → căm thù → uất hận → phản kháng.Đối với người nông dân Việt Nam, tính cách Nam Bộ cũng là nét đặc trưng.
– Tinh thần đấu tranh của nông dân:
* Trang bị quân dụng rất thô sơ: áo vải, đầu đại bác tre, dao phay, cung nỏ đã đi vào lịch sử với tinh thần tiến công và chiến công hiển hách “đốt nhà thờ khác”. chặt đầu hai người kia”.
* Tác giả sử dụng các động từ mạnh với mật độ cao, nhịp độ sôi nổi: “đạp rào, lách, vào”, hành động dứt khoát “đốt, chém đầu”, “qua, lui” → tăng cường độ trận đánh, tầm vóc và lòng dũng cảm của liệt sĩ nhấn mạnh.
⇒ Nguyễn Đình Chiểu đã tạc tượng đài nghệ thuật cao đẹp về người nông dân anh hùng đánh giặc cứu nước.
3. Phần than thở: Nỗi xót xa và cảm phục của tác giả trước sự hi sinh của người nghĩa sĩ:
– Hình ảnh tang thương, lẻ loi, ly tán của một gia đình gợi lên không khí đau thương, tang tóc sau chiến tranh.
– Những giọt nước mắt tiếc thương, đau xót của tác giả, của gia đình người anh hùng, của nhân dân Nam Bộ, của khắp mọi miền đất nước tiếc thương người ra đi, khóc thương cho số phận nô lệ.
⇒ Tiếng khóc mạnh mẽ, tiếng khóc lịch sử
– Giọng điệu giàu tính đa âm tạo nên những câu văn đau đớn, xót xa.
– Lời văn trầm tĩnh, gợi nhớ không khí lạnh lẽo, hiu quạnh sau cái chết của quân khởi nghĩa.
4. Kết thúc: ca ngợi linh hồn bất tử của ân nhân
– Tác giả bảo vệ quan niệm: Thà chết vinh còn hơn sống nhục. Giữ vững tinh thần chiến đấu và hy sinh vì nghĩa lớn của đội quân nổi dậy. Họ ra trận không vì nhân phẩm mà vì một điều rất giản dị, đó là lòng yêu nước.
– Đây là niềm thương tiếc chung của mọi người, của cả thời đại, là khúc ca bi tráng về người anh hùng liệt sĩ.
Tác giả khẳng định chắc nịch sự bất tử của các nghĩa sĩ.
5. Nghệ thuật.
– Giàu chất trữ tình qua ngôn ngữ, sắc thái bộc lộ cảm xúc sâu sắc.
– Kỹ thuật đối chiếu và cấu trúc của văn xuôi tự sự.
– Ngôn ngữ vừa trang nghiêm vừa mộc mạc đậm chất Nam Bộ.
6. Ý nghĩa của văn bản.
– Vẻ đẹp bi tráng của người nông dân anh hùng.
– Lần đầu tiên trong văn học Việt Nam, người nông dân chiếm vị trí trung tâm, xuất hiện với tất cả vẻ đẹp và tầm vóc vốn có của họ.
III. Cuộc thí nghiệm.
- Chứng minh: “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc của Nguyễn Đình Chiểu là tiếng kêu lớn, tiếng kêu bi tráng”
- Trải nghiệm nhân vật người anh hùng nghĩa sĩ nông dân trong Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc của Nguyễn Đình Chiểu.
