Cảm hứng lãng mạn trong bài thơ Đoàn thuyền đánh cá.
Giữa năm 1958, cuộc kháng chiến chống Pháp kết thúc thắng lợi, miền Bắc được giải phóng, bắt đầu xây dựng cuộc sống mới. Niềm vui ngập tràn tin yêu trước sự hình thành một sinh mệnh mới, sự biến đổi của xác thịt đã trở thành nguồn cảm hứng lớn cho thơ ca lúc bấy giờ. Nhiều nhà thơ đã đi đến những vùng đất xa xôi của Tổ quốc để sống và viết: miền núi, hải đảo, nhà máy, nông trường… Huy Cận đã có một thời gian dài ở vùng mỏ Quảng Ninh. Từ chuyến đi ấy, hồn thơ của ông lại thực sự bừng nở và tràn ngập niềm vui trước thiên nhiên đất nước, trước sức lao động của mình trước khi bắt đầu một cuộc sống mới. Tác giả đã sáng tác bài thơ “Đoàn thuyền đánh cá” trong dịp đó.
Trong bài thơ có hai nguồn cảm hứng lớn song song, hài hoà và đan xen vào nhau. Đó là cảm hứng về bản chất vũ trụ và con người lao động vì cuộc sống mới. Sự thống nhất của hai nguồn cảm hứng này được thể hiện qua cấu trúc và hệ thống của thi ảnh trong bài. Về mặt cấu trúc, thời gian của bài thơ vừa là nhịp điệu tuần hoàn của vũ trụ (từ hoàng hôn đến bình minh) vừa là thời gian hoạt động của đoàn thuyền đánh cá (từ ra khơi đến khi trở về). Không gian bài thơ rộng lớn, tráng lệ có trời, có biển, có trăng sao, có sóng, có gió; mà còn là nơi diễn ra cảnh lao động.
- Cảm nhận vẻ đẹp của người lao động mới với bài thơ “Đoàn thuyền đánh cá”.
- Phân tích vẻ đẹp của cảnh đoàn thuyền ra khơi đánh cá trong tác phẩm “Đoàn thuyền đánh cá”.
- Qua bài thơ “Đoàn thuyền đánh cá” em hãy cảm nhận vẻ đẹp của sự trở về của những đoàn thuyền
Thông qua việc miêu tả cảnh lao động đánh cá của ngư dân trên biển Hạ Long, đoạn thơ ca ngợi vẻ đẹp thiên nhiên, đất nước, sự giàu có của biển cả; ca ngợi tinh thần lao động hăng say, yêu đời của những người lao động được giải phóng vừa được làm chủ bản thân, cuộc sống và đất nước:
Học làm thợ thủ công, học làm thợ xây
Dám kiểm soát thiên nhiên!
…
Bao nhiêu yêu thương, người đến
Hai cánh tay như hai cánh bay
Ngực dám đương đầu với bão dữ
Đạp bùn không sợ sên!
(“Mùa thu mới” – Tố Hữu).
Mở đầu bài thơ là cảnh đoàn thuyền xuôi vào buổi hoàng hôn:
“Mặt trời chìm xuống biển như lửa
Rồi sóng vỗ, đêm sập cửa
Những chiếc thuyền đánh cá lại ra khơi,
Những cánh buồm đang hát dọc theo bờ biển.”
Bốn khổ thơ có kết cấu gọn gàng, cân đối như một bài tứ tuyệt: hai câu đầu nói về cảnh, hai câu sau nói về người. Cảnh và người tưởng như đối lập nhưng lại hòa hợp, cảnh làm nền để phân biệt lấy hình người làm trung tâm của bức tranh – một bức tranh lao động khỏe khoắn tươi vui, tràn đầy âm thanh và màu sắc tươi sáng.
Hai khổ thơ đầu diễn tả cảnh hoàng hôn trên biển, lúc đoàn thuyền đánh cá ra khơi:
“Mặt trời chìm xuống biển như lửa
Khi đó sóng đã cài then, đêm sập cửa”.
Nếu chỉ căn cứ vào thực tế, câu nói sẽ có vẻ vô lý, bởi ở Vịnh Hạ Long – ở phía Đông, chỉ thấy mặt trời mọc chứ không thấy mặt trời lặn dù ở dưới biển. Vì vậy, khi viết “Mặt trời lặn trên biển” ở đây có nghĩa là nhà thơ đang nhìn về phía bờ quay mặt về hướng Tây giữa biển từ con thuyền ra khơi. Lúc đó xung quanh thuyền chỉ có sóng, và mặt trời sắp lặn xuống biển. Dù mặt trời lặn xuống biển nhưng dường như nó không tắt. Nó giống như một quả cầu lửa đỏ khổng lồ đang chìm xuống đáy đại dương. Biển cả bao la dường như đang ấm dần lên. -> Phép tu từ so sánh: mặt trời như hòn lửa mang đến cho hình ảnh hoàng hôn một vẻ đẹp rực rỡ, huy hoàng và ấm áp chứ không âm u, ảm đạm như trong thơ cổ.
Phép nhân hóa, ẩn dụ “Sóng đêm khép cửa” giúp người đọc cảm nhận thiên nhiên, vũ trụ, biển cả bước vào trạng thái tĩnh lặng, thư thái, dễ chịu. Vũ trụ bây giờ giống như một ngôi nhà khổng lồ. Sóng dài tựa then cài, màn đêm buông xuống là cánh cửa. Hình ảnh thơ cho thấy thiên nhiên vũ trụ rộng lớn gần gũi với con người – biển cả, hay đó cũng chính là ngôi nhà thân thuộc của mỗi ngư dân. Có thể nói hai câu thơ thể hiện tình yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống của nhà thơ Huy Cận.
Bản chất vũ trụ là phông nền, phông nền để con người nhìn thấy:
“Thuyền đánh cá lại ra khơi
Cánh buồm hát dọc bờ biển.
Hình ảnh và nhạc điệu trong bài thơ diễn tả khung cảnh hăng say, sôi nổi của người lao động: khẩn trương làm việc không kể ngày đêm. Những con thuyền lại ra khơi đều đặn, nhịp nhàng, như nhịp sống không bao giờ ngừng nghỉ. Từ “lại” trong câu thơ diễn tả đã trở thành nếp sống quen thuộc của ngư dân vùng biển hiểu đó là công việc, là nghề nghiệp hàng ngày, thường xuyên.
“Bài ca lênh đênh gió biển” là một ẩn dụ tu từ. Một bài thánh ca mạnh mẽ tiếp sức cho gió căng buồm. Câu ca dao ấy, đã nhấn mạnh tinh thần hừng hực khí thế của những người lao động trong chuyến viễn chinh chinh phục biển cả… Nó cũng thể hiện khát vọng của ngư dân: khát khao ra khơi đánh bắt được nhiều, mùa màng bội thu, nhiều của cá và tôm từ biển:
“Nó viết: Cá bạc ở biển đông yên tĩnh,
cá thu biển đông như quả cầu lông
Nó dệt một biển ánh sáng ngày và đêm,
Hãy đến dệt lưới của tôi, cá!
Cảm hứng lãng mạn giúp nhà thơ khám phá vẻ đẹp của cảnh đoàn thuyền đánh cá trên biển trong một đêm trăng, với niềm vui khỏe, hạnh phúc khi con người làm chủ cuộc sống của chính mình trên quê hương, làm chủ biển trời. Hình ảnh những con thuyền ra khơi, từng đàn cá được bao bọc bởi lưới vây mang vẻ đẹp hùng vĩ và thơ mộng:
“Con tàu của tôi căng buồm với gió và mặt trăng
Lướt giữa mây cao biển phẳng”
“Đi đến một công viên xa để khám phá bụng biển
Sự hình thành hoàn hảo của lưới vây”.
Một con thuyền nhỏ trước biển trời bao la đã biến thành một con tàu vũ trụ tráng lệ. Gió như bánh lái của thuyền, trăng như cánh buồm, lướt giữa mây cao và biển phẳng, giữa mây trời và sóng biển. Chủ thuyền – những người lao động – cũng lênh đênh giữa trời trong tư thế làm chủ. Hình ảnh con người được kết hợp với những chiều rộng lớn của thiên nhiên vũ trụ. Không những thế, họ còn nổi bật ở vị trí trung tâm – họ đi xa thám hiểm biển khơi, mò luồng cá, đan trận, giăng lưới.
Một đoàn thuyền đánh cá lướt sóng, xung quanh là những đàn sò điệp. Làm việc trên biển giống như một cuộc đấu tranh để chinh phục thiên nhiên. Người lao động làm việc bằng tất cả lòng dũng cảm, nhiệt huyết, trí tuệ nghề nghiệp và tinh thần cởi mở.
Cảnh lao động được tô điểm bằng vẻ đẹp của thiên nhiên. Cái nhìn về biển và cá của nhà thơ có một sự sáng tạo bất ngờ và độc đáo:
cá chim với cá
Cá phát sáng với pháo sáng màu đen và hồng.
Đuôi tôi đang vẫy gấu vàng.
Kỹ thuật liệt kê kết hợp với sự phối màu điêu luyện với cách sử dụng các tính từ chỉ màu “hồng đen”, “vàng óng”… đã tạo nên một bức tranh sơn mài nhiều màu sắc, nhẹ nhàng, lấp lánh như trong truyện cổ tích về xứ sở thần tiên. Mỗi loại cá có một kiểu dáng và màu sắc: “Hồng nhan bạc mệnh” tượng trưng cho sự giàu đẹp của biển quê hương. Như thể có một ngọn đuốc trong biển đêm sâu thẳm. Mỗi lần: “Đuôi em vẫy”, trăng như vàng hơn, sáng hơn, biển như bừng sức sống. Người xưa nói: “Thơ có hình” – tức là thơ có hình. Đúng vậy, mỗi con cá ở đây là một bức tranh của các vị thần. Chúng không đơn thuần là những sản phẩm vô tri vô giác do bàn tay con người nắm giữ. Đối với họ – những ngư dân này – con cá là bạn, là “em”, là nguồn cảm hứng cho con người trong công việc, mà còn là đối tượng thẩm mỹ cho thơ ca.
Cảnh đẹp không chỉ ở màu sắc, ánh sáng mà còn ở âm thanh, nhà thơ nhìn đàn cá bơi lội, lắng nghe tiếng sóng rì rào: “Đêm thở: sao lùa mặt nước Hạ Long”.
Bằng nghệ thuật ẩn dụ kết hợp với nghệ thuật nhân hóa, biển cả như một thực thể sống. Tiếng sóng vỗ cao thấp là hơi thở của biển đêm. Ấy vậy mà nhà thơ đã viết “Đêm thở: sao lái nước Hạ Long”. Trên thực tế, đó là sóng biển lắc lư và đập vào mạn thuyền. Trăng sao phản chiếu ánh sáng xuống mặt biển, mỗi khi sóng vỗ, tưởng như các vì sao có bàn tay trời “dời non nước Hạ Long”. Đây là sự độc đáo và mới lạ trong sáng tạo nghệ thuật. Có thể nói tác giả đã cảm nhận hơi thở của thiên nhiên, vũ trụ bằng một tâm hồn vô cùng tinh tế. Không khí xây dựng đất nước nồng nàn trong những năm đầu khôi phục và phát triển kinh tế là cơ sở chân thực của những hình ảnh lãng mạn này.
Lối viết lãng mạn và trí tưởng tượng phong phú của tác giả đã tạo nên những hình ảnh đẹp biến tác phẩm Người đánh cá thành một khúc ca rộn ràng vui tươi hòa nhịp với thiên nhiên:
Tôi hát để gọi cá
Thuyền viết có trăng cao
Biển cho tôi cá như lòng mẹ
Nuôi sống ta từng ngày.
“Đạp thuyền” là công việc thực sự của người đánh cá, nhưng điều đặc sắc ở đây là vầng trăng được nhân hóa tham gia lao động cùng con người. Ngư dân hát bài ca gọi cá, bài ca tri ân mẹ biển giàu có và nhân từ. Sao mờ, đêm tàn, cũng là lúc ngư dân thả lưới cho kịp bình minh. Cảnh ra khơi đánh cá được miêu tả với một không khí vừa hiện thực vừa thơ mộng, khẩn trương, khẩn trương:
Những ngôi sao mờ giăng lưới trong nắng mai
Tôi kéo tay một đàn cá nặng
Đuôi vàng vảy bạc sáng sớm
Bộ Tor bơi đón mặt trời hồng.
Có thể nói khung cảnh lao động đánh cá trên biển giống như một bức tranh sơn mài bóng loáng. Trung tâm của cảnh là người kéo lưới được miêu tả rất đẹp với thân hình cường tráng, uyển chuyển và là kết quả của “cái đuôi vàng của buổi bình minh”. Màu hồng của bình minh làm bừng lên cảnh vật lao động. Trong sự vận hành của vũ trụ, thiên nhiên và con người luôn hài hòa.
Đoàn thuyền đánh cá đắc thắng trở về sau một đêm “dò tuyết” trong một buổi bình minh rực rỡ huy hoàng:
Bài hát bay theo gió
Con tàu chạy đua với mặt trời.
Nắng biển lên màu mới
Đôi mắt của cá đầy hơi thở.
Dòng đầu của khổ thơ lặp lại gần như hoàn toàn dòng cuối của khổ thơ, chỉ có một từ (từ “với”) tạo nên kết cấu đầu-cuối phù hợp, tạo sự cân đối, hài hòa. Cấu trúc lặp ấy biến thành một điệp khúc ngân nga, nhấn mạnh niềm vui lao động làm giàu cho quê hương, khắc họa đậm nét vẻ đẹp khỏe khoắn, phóng khoáng của ngư dân.
Phép tu từ nhân hóa: “Con tàu chạy đua với mặt trời” thể hiện tư thế chủ động chinh phục biển cả, bầu trời, vũ trụ của ngư dân. Theo cách hiểu của chính tác giả: “Thơ ca là một cuộc chạy đua giữa con người và thiên nhiên, và con người đã chiến thắng”.
Nếu như ở khổ thơ đầu mặt trời lặn báo hiệu hoàng hôn thì ở khổ thơ cuối là mặt trời trên biển – một ngày mới lại bắt đầu – một ngày mới với thành quả lao động dồi dào và tình yêu dạt dào.
Câu kết vừa hiện thực, vừa khiến người đọc liên tưởng đến một tương lai xán lạn, huy hoàng: “Cá vinh phơi phới vạn dặm”. Một ngày mới lại bắt đầu – thành quả lao động trải dài hàng ngàn km phơi khô – một sự sống mới sinh sôi và phát triển…
Trong bài thơ “Đoàn thuyền đánh cá” nhiều hình ảnh tráng lệ được miêu tả thể hiện sự hài hòa giữa thiên nhiên và con người cần lao, đồng thời thể hiện niềm vui, niềm tự hào của nhà thơ trước quê hương và cuộc sống. Đoạn thơ có nhiều sáng tạo trong việc xây dựng hình ảnh có sự liên tưởng, tưởng tượng phong phú, độc đáo; mang âm hưởng mạnh mẽ, hào hùng, lạc quan.
- “Đoàn thuyền đánh cá” – Cảm nhận vẻ đẹp của hình tượng người lao động trên biển thế kỉ
