Nghệ thuật xây dựng hình tượng người lính trong bài “Tài Tiến” (Quảng Dung).
Tài Tiến là bài thơ hay nhất của nhà thơ Quang Dũng. Chính hình ảnh người lính Tài Tiến đã gây ấn tượng mạnh trong bài thơ. Dưới ngòi bút tài hoa của Quang Dũng, hình tượng người lính xuất thần Hà Thành buổi đầu kháng chiến chống Pháp vô cùng độc đáo, đặc sắc, nhấn mạnh được khí chất hào hoa, anh hùng.
Hình ảnh người lính Tây Tiến hiện lên giữa gian khổ, thiếu thốn.
“Quân đội Thái Tiên không mọc tóc
Đội quân xanh hung dữ và hung bạo
Mắt thấy mộng vượt biên
Mơ đêm Hà Nội đẹp thơm
Biên giới của một vùng đất xa xôi bị phân tán
Ra chiến trường không tiếc đời xanh
Quần áo đưa anh trở lại
Ma một mình gầm rú dòng sông.”
Hình ảnh người lính giữa thiên nhiên khắc nghiệt trông thật bi tráng. Quang Dũng đã dùng những hình ảnh rất hiện thực để nhấn mạnh sự khác thường của người lính:
“Quân đội Thái Tiên không mọc tóc
Quân đội xanh rất hung dữ và bạo lực”
Hai dòng mở đầu gợi vẻ đẹp bi tráng. Đầu tiên là nỗi xót xa khi nhìn thấy một bệnh binh gầy gò, hói đầu và xanh như chiếc lá. Đội quân trông lạ lùng: “không tóc”, “quân xanh”. Những tháng ngày hành quân gian khổ vì đói khát, một trận sốt rét ác tính làm rụng cả tóc, da xác xơ như chiếc lá.
Cùng với bi kịch, ta còn thấy chất anh hùng: thủ pháp nghệ thuật phản ánh nội tâm với vẻ ngoài ốm yếu đã tạo nên khí chất mạnh mẽ trong tư thế người lính. Cách nói “không tóc” nhằm diễn tả bản lĩnh của người lính, nhưng hình như có câu nói vui và hóm hỉnh: tóc không cần mọc. Điều đó cho thấy người lính Tài Tiến là người rất lạc quan, yêu đời, ghét khó khăn.
Mặt khác, chủ nghĩa anh hùng còn được thể hiện qua cách dùng từ Hán Việt “Đoàn quân”. Từ “đội quân” chứ không phải “đội quân” đã gợi lên sức mạnh phi thường của chủ nghĩa anh hùng. Ba từ láy kết hợp với “dữ dội và uy nghiêm” đã gợi lên vẻ oai phong, lẫm liệt của chúa sơn lâm. Qua đây ta thấy người lính Tài Tiến vẫn vững vàng làm chủ hoàn cảnh, làm chủ núi rừng, vượt qua mọi khắc nghiệt xung quanh, đạp qua mọi gian nan.
Ngoài chất hào hùng, bài thơ còn tạo ấn tượng lãng mạn của những chàng trai Hà Nội hào hoa:
“Đôi mắt mang ước mơ xuyên biên giới
Đêm mơ Hà Nội, hương kiều”
Hai từ “mắt ngon” gợi nhiều liên tưởng: “mắt ngon” là đôi mắt nhìn thẳng vào kẻ thù với ý chí sắt đá quyết thề sống chết với kẻ thù. Đôi mắt ấy “gửi ước mơ qua biên giới” – ước mơ giết giặc, ước mơ giành lấy nhân phẩm, ước mơ hòa bình.
“Đôi mắt mọng nước” còn là đôi mắt đa tình, đôi mắt “mơ màng” gợi nhớ về Hà Nội quê hương, về những bóng cô gái Hà Nội, về dáng người “hương sắc”, thanh tao, kiều diễm và duyên dáng. Ở ý nghĩa này, ta thấy người lính Thái Tiến không chỉ biết cầm gươm cầm gươm theo tiếng gọi của non sông mà còn rất hào hoa, trái tim vẫn đập nhớ thương giữa muôn vàn gian khổ, thiếu thốn. Vẻ đẹp của Hà Nội. Đã có lúc người ta hiểu rằng đội hình này quá tiểu tư sản và hạ thấp chất lượng chiến đấu. Nhưng thời gian đã chứng minh rằng, đó là vẻ đẹp của trái tim luôn hướng về Tổ quốc và Thủ đô.
Hai câu tiếp theo nhấn mạnh vẻ đẹp lý tưởng của thời đại: “Ta vì nước quyết tử, nên ta quyết sống”.
“Rải rác dọc theo biên giới của một vùng đất xa xôi”
Ra chiến trường không tiếc đời xanh”
Câu thơ “Biên giới rải mồ mả” đầy từ Hán Việt, gợi không khí cổ kính, gợi nhớ bi tráng: biên ải, biên ải “xa” là nơi biên ải xa vắng, hoang vu. . Nhà thơ nhìn thẳng vào sự khốc liệt của chiến tranh, miêu tả cái chết, không trốn tránh hiện thực. Tuy nhiên, trước lý tưởng hy sinh vì Tổ quốc của những người lính Tây Tiến, hình ảnh những nấm mồ liệt sĩ nằm rải rác ở những miền biên viễn hoang vu đã bị xóa nhòa. Vì vậy, câu thơ tiếp theo đanh thép như lời thề núi non: “Ra chiến trường không tiếc đời xanh”.
Bốn chữ “bất chấp đời xanh” vang lên réo rắt, vừa gợi vẻ đẹp phong trần, vừa mang vẻ đẹp của thời đại “Tổ quốc quyết sinh”. “Chiến trường” là sự đe dọa khốc liệt của bom đạn dữ dội và cái chết cận kề. “Sống xanh” là tuổi trẻ, sức sống tươi trẻ và xanh tươi. Nhưng người lính ở đây “không tiếc gì” đối với anh. Hình ảnh đó không chỉ mang vẻ đẹp của anh bộ đội cụ Hồ mà còn phản ánh tinh thần hiệp sĩ.
Quang Dũng nhắc đến sự hy sinh bi tráng của những người lính ở hai dòng cuối:
“Khalt sẽ đưa bạn trở lại trái đất
Ma gầm một mình cả dòng sông.”
Cách nói “áo thay cho nệm” nhằm cường điệu một cách bi tráng sự hi sinh của người lính. Thứ cỏ nát ấy theo họ ra trận vừa là vật bất ly thân, vừa là tấm áo trân trọng đưa tiễn những người con ưu tú của dân tộc về với Tổ quốc. “Ta về với đất” là một cách gọi sai, nói lên sự thoát chết như một câu thơ tách rời.
Sông Mã, nhân chứng của lịch sử, bạn đồng hành của Tây Thiết, cũng rơi lệ bi thương rung động cả thế giới, vang khúc “đơn ca”, sử thi hào hùng, bi tráng “Sông Mã” gầm khúc độc hành. Tiếng rống ấy là khúc bi tráng, khúc ca thiêng liêng tiễn đưa người lính về nơi an nghỉ cuối cùng.
Thành công của đoạn thơ nói riêng và thơ ca nói chung là do nhà thơ đã sử dụng nhiều thủ pháp nghệ thuật: tương phản đối lập có tác dụng mạnh. Tương phản, tương phản giữa vẻ ngoài ốm yếu, tiều tụy với tinh thần chiến đấu mạnh mẽ bên trong; dùng nhiều từ Hán Việt gợi sắc thái cổ kính; phép tu từ nhân hóa, ẩn dụ… ngôn ngữ sử thi, lãng mạn, hào hùng. Thơ mang đậm dấu ấn của trí thức tiểu tư sản.
- Tóm tắt: Làm rõ “Đời thường là cái chết của nghệ thuật” với bài thơ “Tài Tiến” của Quang Dũng – Thế Kỷ
- Tóm tắt: Vẻ đẹp hào hùng, hào hoa của người lính trong bài thơ “Tài Tiến” của Quang Dũng – Taplamvan.edu.vn
