Đặc điểm, tính chất của tiếp nhận văn học
1. Tiếp nhận là khâu cuối cùng của quá trình sáng tác.
Nếu coi một tác phẩm hư cấu là sản phẩm của trí óc nhà văn, và nhà văn phải mang thai, mang nặng đẻ đau, sinh nở thì việc hoàn thiện văn bản tác phẩm chỉ phù hợp khi đứa trẻ được sinh ra, đứa trẻ. được sinh ra Còn cuộc đời, cuộc đời, số phận của nó thì khỏi nói. Số phận của đứa trẻ được quyết định như thế nào là tùy thuộc vào nó và xã hội xung quanh. Số phận của một tác phẩm nghệ thuật phụ thuộc vào nó và người mua nó. Chỉ khi được độc giả chấp nhận thì hoạt động sáng tạo nghệ thuật mới kết thúc. Một tác phẩm nghệ thuật đã hoàn thành, một tác phẩm nằm trong ngăn kéo của nhà văn hoặc bị ai đó coi thường, không phải là một tác phẩm nghệ thuật đích thực. Bố cục – sơ đồ quá trình giao tiếp của văn học như sau: Nhà văn – Tác phẩm – Người đọc.
Như vậy, có ba giai đoạn trong quá trình sống của sản phẩm văn học: Giai đoạn thứ nhất là hình thành ý đồ sáng tạo, giai đoạn thứ hai là giai đoạn sáng tác. Đây là giai đoạn ý đồ sáng tạo và tài năng sáng tạo hiện thực hóa trong chất liệu ngôn ngữ và tác phẩm. giai đoạn thứ ba là giai đoạn chấp nhận của người đọc.
Đây là giai đoạn văn bản tác phẩm tách khỏi nhà văn và tồn tại độc lập trong xã hội, trong mỗi độc giả.
2. Tiếp nhận văn học là một quá trình giao tiếp.
Tiếp nhận văn học là một quá trình giao tiếp. Giao tiếp giữa tác giả và người tiếp nhận là quan hệ giữa người nói và người nghe, người viết và người đọc, người nói với người nói, đồng cảm. Nhà văn luôn muốn người đọc hiểu mình, cảm nhận được điều mình muốn gửi gắm, gửi gắm. Cao Bạt Quát đã từng nói: “Xưa nay nỗi khổ của con người không gì sánh bằng chữ tình, nhưng cái khó ở đời không gì bằng hẹn hò”. Rất khó đáp ứng và đồng bộ. Nhưng dù không trọn vẹn, nhưng thường thì tác giả và người đọc đã có những hiểu biết nhất định và những suy nghĩ nhất định về một số khía cạnh nào đó.
Đọc Truyện Kiều không đồng tình với quan điểm của Nguyễn Du ―Nguyễn Du lời tài, phận, hận còn có thể cùng mình chia sẻ nỗi đau nhân thế; Ai chưa hài lòng với việc tác giả bỏ Từ Hải vẫn có thể thưởng thức những trang ca ngợi anh hùng – Dù cho Chọc trời khuấy nước – Biết đâu ai đứng đầu…
3. Tính khách quan của tiếp nhận văn học.
Tiếp nhận văn học là một hoạt động lịch sử – xã hội khách quan. Sau khi tác phẩm rời khỏi nhà văn, nó trở thành một hiện tượng tinh thần, một đối tượng tinh thần, hiện diện một cách khách quan đối với người đọc. Người đọc cảm nhận nó như một kiểu phản ánh và nhận thức thế giới. Mọi nhận thức đều có mặt chủ quan và mặt khách quan của nó. Hơn nữa, nhận thức đúng là cái tiếp cận được bản chất, quy luật của đối tượng. Nội dung của tác phẩm được tạo nên chủ yếu bởi những đặc điểm bên trong của bản thân tác phẩm.
Có thể nói tác phẩm nghệ thuật bao gồm hai phần là kỹ thuật và phần mềm. Bộ máy là văn bản, là sự khái quát đời sống, là hệ thống ý nghĩa, sự tiếp nhận phụ thuộc vào các quan hệ của đời sống xã hội, phụ thuộc vào tâm hồn người đọc. Bộ máy tạo thành cơ sở khách quan của sự tiếp nhận. Có nhiều cách để tạo ra tính khách quan cho việc tiếp nhận văn học trong bộ máy này. Thứ nhất, hiện thực cuộc sống được phản ánh. Thứ hai là chất liệu nghệ thuật xây dựng hình tượng phản ánh cuộc sống trên cơ sở toàn bộ ngôn ngữ, thứ ba là định hướng độc đáo của tác phẩm đối với hiệu quả thẩm mỹ do nhà văn tạo ra. Nhà văn không chỉ chuyển tải những quan điểm sống, những quan sát, những phát hiện nghệ thuật của mình, mà còn nhằm mục đích trình bày chúng theo một cách nào đó để có thể gây được ấn tượng mạnh nhất đối với công chúng, người đọc. Đây là thuộc tính không thể thiếu của tác phẩm cả về nội dung và hình thức.
Cần thấy rằng Văn kiện là một tổ chức chặt chẽ và nhất quán. Văn bản có đặc trưng thể loại. Từ ngữ, hình ảnh có ý nghĩa do truyền thống văn hóa dân tộc và thời đại quyết định. Người đọc không thể bỏ qua đặc điểm biểu cảm của văn bản, không thể tuỳ tiện cắt câu, gán nghĩa. Như vậy, văn bản vẫn là phương thức tồn tại khách quan của tác phẩm, là phương thức quy định hoạt động tiếp nhận của người đọc. Để một văn bản thực sự có giá trị, nó phải phù hợp với dữ liệu khách quan. Vì vậy cần phải khẳng định tính khách quan của việc tiếp nhận. Tất cả người đọc có thể phát huy những khám phá và cảm nhận của riêng mình, nhưng cảm giác này phải được chứng minh xuyên suốt văn bản.
Chính cơ sở khách quan của việc tiếp nhận tác phẩm đã tạo nên ấn tượng chung giống nhau đối với mọi người đọc. Các thiết bị kỹ thuật của tác phẩm tạo ra cùng một nội dung, là bất biến từ tác giả đến từng độc giả. Rõ ràng là người đọc hay người xem sau khi cùng nhau xem một tác phẩm nghệ thuật nào đó đều có ấn tượng chung về một nhân vật nào đó. Những nghệ sĩ đi vào đời sống dân gian sau đây đều gây ấn tượng với mọi người: Trương Phi, Tào Tháo; (Thích nóng
Trương Phi, bị nghi ngờ là Tào Tháo) Chu Khanh, Hoạn Thư (ai lừa được phụ nữ thì được phong là Sở Khanh, người đàn bà ghen tuông cay nghiệt thì bị gán cho huyết hiệu Hoạn Thư).
4. Tính chủ thể của tiếp nhận văn học.
Trong giao tiếp giữa tác phẩm và bạn đọc cần chú ý đến tính cá thể hóa, tính chủ động và hoạt động của người tiếp nhận. Năng lực, sở thích và sở thích cá nhân đóng một vai trò rất quan trọng ở đây; Tùy theo tuổi hay trẻ, trình độ học vấn cao hay thấp, kinh nghiệm nhiều hay ít mà có kết quả xét tuyển cụ thể, riêng cho từng người. Ngay cả cùng một người khi còn nhỏ cũng đọc tác phẩm theo cách khác, sau này lớn lên đánh giá khác, về già đánh giá khác. Hơn nữa, khi người đọc đến với một tác phẩm văn học, họ có những tâm trạng vui buồn khác nhau, nền tảng văn hóa khác nhau, định kiến khác nhau hay thái độ bất cần, phóng khoáng. Một tác phẩm càng có nhiều người đọc thì trong lòng tác phẩm đó càng có nhiều “biến thể” xét về độ sâu, độ sâu, tính toàn diện hay phiến diện. Một số quan tâm đến những chi tiết này, một số say mê chúng và dường như mọi người đều có lý do của riêng mình. Ví dụ, cả trẻ em và người lớn đều thích đọc Bà chúa tuyết của Andersen cùng nhau, nhưng cách hiểu của mỗi người là khác nhau. Vẫn là thơ của Juan Dieu, nhưng tôi hát khác khi tôi buồn, tôi hát khác khi tôi vui, tôi hát khác khi tôi yêu…
Tính khuynh hướng trong tư duy, cảm nhận, thị hiếu thẩm mỹ làm cho sự tiếp nhận văn học mang tính cá nhân hơn, tính chủ động của người mua làm tăng sức sống cho tác phẩm. Tuy nhiên, khẳng định tính chủ thể của tiếp nhận không có nghĩa là người đọc hoàn toàn tự do hiểu văn bản theo ý mình muốn.
5. Xu hướng xã hội tiếp nhận văn học.
Hoạt động tiếp nhận văn học tuy mang tính cá nhân sâu sắc nhưng không bao giờ là hoạt động tách rời khỏi điều kiện lịch sử – xã hội. Hoạt động nghệ thuật luôn có xu hướng xã hội mạnh mẽ. Xu hướng xã hội, hiện thực cuộc sống sẽ tác động mạnh mẽ đến quá trình tiếp nhận văn học của mỗi cá nhân. Mỗi cá nhân đến làm việc không chỉ mang theo mình, mà là mình.
Họ diễn giải tác phẩm dựa trên vị trí giai cấp và lợi ích xã hội. Tiếp nhận Truyện Kiều, Nguyễn Khuyến nghĩ đến một xã hội mà đồng tiền trở thành cán cân công lý, Nguyễn Du lên án:
Bạn có tiền để làm điều đó?
Kiếp trước cũng vậy sao?
Rõ ràng Nguyễn Khuyến nhìn Truyện Kiều từ bối cảnh lịch sử mà ông sống. Tuy nhiên, Vịnh Kiều lên án xã hội hiện đại. Đời trước cũng vậy, đời nay cũng vậy. Đây là tiền.
Sau khi nhà văn hoàn thành văn bản của tác phẩm, tác phẩm nghệ thuật bắt đầu bơi trong dòng chảy của cuộc sống và chấp nhận vận mệnh lịch sử của nó. Có những tác phẩm vừa ra đời đã lập tức được độc giả nâng niu, rồi lại bị lãng quên. Có những tác phẩm khi ra đời đã bị từ chối, bị lãng quên, rồi được nâng niu, trân trọng. Có tác phẩm cuộc đời ông êm đềm hay tươi sáng dài lâu, có tác phẩm mịt mù sương khói… Cũng có tác phẩm cùng thời nhưng người đọc, người ghét, người yêu, người điếu văn, người phê bình. Có những tác phẩm người viết hiểu một đằng, người đọc hiểu một nẻo. Truyện Kiều trong chúng ta là một trường hợp điển hình. Ngày nay, chúng ta xem Truyện Kiều như một kiệt tác của nền văn học dân tộc. Và quả thực Truyện Kiều đã làm say đắm biết bao thế hệ. Trong đó có vua Tự Đức:
Bạn thích gì về tổ tôm?
Yêu ngựa Hậu bổ, yêu nốc Thúy Kiều.
Nhưng không phải là thiếu thời gian đâu, mấy sợ Truyện Kiều
Đừng đọc Phan Trần là con trai
Là con gái đừng đọc Thúy Vân, Thúy Kiều.
Hiện tượng một số tác phẩm có vận may lên xuống qua nhiều thế kỷ không liên quan đến sự thăng trầm của công chúng thời đó, và sự thăng trầm không phải do sự thiếu hiểu biết của công chúng thời đó. Cái chính là các trào lưu tư tưởng thời bấy giờ ảnh hưởng. Sự tiếp nhận thơ mới ở ta, vd. Khi phong trào Thơ mới ra đời được độc giả, đặc biệt là giới trẻ, đón nhận nồng nhiệt, nhưng sau đó, khi đất nước kháng chiến chống Pháp và Mỹ, thơ mới lạc hậu. Vì nó làm cho con người khoan dung, độ lượng trước lửa đạn. Ngày nay, khi đất nước đã hòa bình lập lại, người ta vẫn cảm nhận Thơ Mới như mới. Như Kharavchenko nói: Mỗi thời đại cụ thể thường tương ứng với những sắc thái khác nhau trong một tác phẩm nghệ thuật với những khía cạnh khác nhau trong sự khái quát biểu tượng của nó.
