Phương tiện dịch của từ
Phương tiện dịch là công cụ nghệ thuật được nhà văn sử dụng để tạo nên khả năng biểu đạt của văn bản. Đây là những phương pháp giải thích dựa trên sự tương ứng của hai hiện tượng, hoặc sử dụng một hiện tượng để hiểu và giải thích hiện tượng kia. Chức năng chung của phương tiện truyền đạt ý nghĩa là thể hiện các đối tượng và sự kiện trong các mối quan hệ ý nghĩa khác nhau. Các phương pháp dịch tiêu biểu có thể kể đến:
1. So sánh.
So sánh là hình thức được sử dụng nhiều nhất trong tác phẩm văn học. Nó so sánh hai hoặc nhiều đối tượng theo một số đặc điểm chung (tương tự) để mô tả trực quan các thuộc tính của đối tượng.
– Chúng tôi làm cho bạn thoải mái.
Như một đôi thỏi bạc nằm trên đĩa vàng.
(Quốc gia)
– Trái tim tôi giống như một cửa hàng
Lòng anh như khách lạ đi ngang qua.
(Quốc gia)
– Nhớ một người như nhớ thuốc lá
Đặt điếu thuốc xuống và hút tiếp.”
(Quốc gia)
Liên từ thường được dùng trong so sánh: as, like, is, so, much. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, nhiều người vẫn không sử dụng từ so sánh giữa hai vế:
– Trái tim em, giếng ngọt thanh khiết.
Tháng thu trong xanh, biển trời trong xanh”
(Quốc gia)
– Gặp lại người như nai về lại thung cũ
Cỏ mừng tháng 2, én đón mùa
Như đứa trẻ đói khát tìm thấy sữa
Đột nhiên chiếc nôi đang đứng chạm vào bàn tay đang dang ra”
(Tiếng hát con tàu – Chế Lan Viên)
2. Ẩn dụ.
Ẩn dụ là một phương pháp so sánh ngầm, trong đó chỉ nhìn thấy phần so sánh, nhưng thông qua liên tưởng và ngữ cảnh, người đọc vẫn có thể liên tưởng đến đối tượng được so sánh:
– Thuyền có nhớ bến không?
Bến là con tàu chờ đợi bao tử dai dẳng”
(Quốc gia)
– Rất tiếc, một tách trà
Con ong dẫn đường về
(Truyện Kiều – Nguyễn Du)
– Tưởng nước giếng sâu nên đóng gầu dài.
Ai ngờ giếng cạn ta hoài sợi tơ tình.
(Quốc gia)
3. Cá nhân hóa.
Nhân hoá là hiện tượng nghệ thuật dùng từ ngữ biểu hiện thuộc tính, khả năng của con người để biểu đạt thuộc tính, khả năng của vật không phải con người.
– Núi trắng vì sương
Biển run vì gió, hoa buồn vì mưa
(Quốc gia)
Hoặc trò chuyện, bày tỏ với đối tượng không phải con người:
Những ngọn núi cao bao nhiêu, hỡi núi,
Núi che mặt trời không thấy người thương
(Quốc gia)
4. Ngụ ngôn.
Một câu chuyện ngụ ngôn là một phép ẩn dụ phức tạp bao trùm toàn bộ tác phẩm, thường mang tính chất ngụ ngôn. Đó là sự sắp xếp các hình ảnh sinh động, cụ thể để thể hiện quan niệm triết học và nhân sinh, trên cơ sở liên kết những nét tương đồng giữa hình tượng sinh động và quan niệm triết học nhân sinh. Vì vậy, ngụ ngôn bao giờ cũng có hai nghĩa: nghĩa bề ngoài và nghĩa sâu xa.
– Trong bộ váy đẹp với hoa sen
Lá xanh hoa trắng nhụy vàng
Nhụy vàng, bông trắng, lá xanh
Bùn mà gần như không có mùi bùn.
(Quốc gia)
– Chú kiến trèo cây đa
Bạn cần phải leo lên leo vào và ra
Con kiến của bạn đang trèo lên cành đào
Leo núi nên đi vào và ra.
(Quốc gia)
Các bài thơ “Lư”, “Con cáo và tổ ong”, “Bài ca về dây” và “Nhớ rừng” của tác giả “Ôd” của Chủ tịch Hồ Chí Minh đều được viết theo thể thơ ngụ ngôn. Loại này thường được sử dụng trong thơ ca và truyện cổ tích.
5. Tượng trưng.
Hoán dụ, ẩn dụ khi được sử dụng quen thuộc, trở thành cố định trong tư duy con người, trở thành những hình ảnh ước lệ gọi là tượng trưng. Chẳng hạn, chim bồ câu tượng trưng cho hòa bình, chim ưng tượng trưng cho chiến tranh; tùng, cúc, trúc, mai gợi cho con người phẩm giá con người. Trong ca dao, con cò thường tượng trưng cho cảnh ngộ của người phụ nữ, người nông dân hiền lành chất phát. Hình ảnh con cò được thể hiện rất hiệu quả trong bài Thương vợ của Trần Tế Xương:
Thương bên dòng sông mẹ quanh năm
Nuôi năm đứa con với một người chồng
Lặn biển khi không có cò
Mặt nước Bel seo phía đông.
(Yêu Vợ – Trần Tế Xương)
6. Phóng đại.
Phóng đại là dùng từ làm thay đổi một cách cố ý kích thước, tính chất, tác dụng của đối tượng nhằm làm rõ thực chất của đối tượng, tăng hiệu quả diễn đạt:
Con cá dưới nước đang lười biếng lặn.
Trở lại bầu trời, bối rối
Hương trời làm hoa say
Bối Bối của Tây Thi Hằng Nga.
(đọc cho một cô gái)
Trong truyện Lang Rận, Nam Cao miêu tả bộ mặt của Lang qua đôi mắt của bà Củ: “Cái mặt ấy, ngày ba lần rửa bằng xà phòng vẫn buồn nôn”.
7. Ngôn ngữ.
Trái ngược với hùng biện. Là từ dùng để cố ý làm giảm quy mô, tính chất, tác động của sự vật, sự việc nhằm biểu đạt một cảm xúc nào đó, thường được dùng để nói về cái chết:
– Bác theo cha
(dành cho Hữu)
– Bác Dương mới thôi
Mây nước chứa chan nỗi buồn trong lòng.
(Nguyễn Khuyến)
8. Từ trái nghĩa.
Từ trái nghĩa là cách dùng các từ biểu thị các khái niệm trái ngược nhau cùng xuất hiện trong ngữ cảnh nhằm làm rõ đặc điểm của đối tượng miêu tả:
– Chúa của họ đang đối mặt với ma quỷ.
(Chế Lan Viên)
– Bạn đã chết, bạn vẫn còn sống
(dành cho Hữu)
9. Chơi chữ.
Chơi chữ là một biện pháp tu từ sử dụng linh hoạt tiềm năng của ngữ âm, chính tả, từ vựng và ngữ pháp để tạo ra một thông điệp khác với thông điệp chính. Tin khác này có ý nghĩa hoàn toàn mới, bất ngờ, không liên quan gì đến tin chính về bản chất.
– Bà già đi chợ cầu Đông
Bói quả có chồng hay không
Thầy xem quẻ đoán quẻ.
Nướu là hữu ích, nhưng răng biến mất.
(Quốc gia)
– Đổ trà không hết
Anh cố gắng chăm sóc cô cả ngày lẫn đêm
(Quốc gia)
– Trăng bao nhiêu tuổi, trăng già?
Núi bao nhiêu tuổi thì gọi là núi?
(Quốc gia).
