Biện pháp hoán dụ
I. Khái niệm:
Hoán dụ là một thủ pháp tu từ gọi tên sự vật, sự việc, khái niệm bằng tên của sự vật, sự việc khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi cho câu nói.
II. Các loại ẩn dụ.
Có bốn loại hoán dụ chung:
- Lấy một phần để triệu tập toàn bộ;
- Lấy thùng gọi thùng chứa;
- Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi tên sự vật;
- Lấy cái cụ thể để đặt tên cho cái trừu tượng.
1. Lấy một bộ phận để chỉ một tổng thể:
Ví dụ:
“Đầu xanh có sao đâu
Má hồng hơn một nửa, không đủ”
(Truyện Kiều – Nguyễn Du)
“Tất cả mọi thứ được thực hiện bởi bàn tay của chúng tôi
Sức mạnh con người là ở trong đá”
(Bài ca kinh thiên động địa – Hoàng Trung Thông)
2. Chỉ lấy vật chứa vật chứa:
Ví dụ:
“Sao trái đất nặng trĩu tình yêu,
Nhớ tên Hồ Chí Minh”
(dành cho Hữu)
⇒ Trái đất thuộc về loài người.
– Cả phòng ngạc nhiên khi anh bước vào.
⇒ Trong trường hợp này, “room” cũng được dùng để nói về những người trong phòng.
3. Lấy con trỏ đối tượng trỏ tới đối tượng:
Ví dụ:
– “Indigo mang bữa tiệc chia tay
Chúng tôi nắm tay nhau, chúng tôi không biết phải nói gì”.
(Việt Bắc – Tố Hữu)
⇒ Áo chàm là của người Việt Bắc.
– “Sen tàn, cúc lại nở
Ngày dài ngày ngắn, khí thế đông chuyển sang xuân.”
(Nguyễn Du)
⇒ Dùng hoa Sen tượng trưng cho mùa hè và hoa cúc tượng trưng cho mùa thu.
4. Lấy cụ thể để gọi là trừu tượng:
Ví dụ:
“Cây không nên chín sớm
Ba cây hợp thành núi cao”
(Quốc gia)
⇒ “một cây”, “ba cây” được dùng để chỉ số lượng người ít và nhiều người.
III. Chức năng.
- Hoán dụ có tác dụng làm tăng sức gợi của sự diễn đạt, gây hiệu quả cao. Từ đó cho thấy mức độ phổ biến của phép tu từ này trong văn học.
- Hoán dụ được dùng để thể hiện mối liên hệ chặt chẽ giữa những tính chất giống nhau của sự vật – sự kiện này – với sự kiện khác, để người đọc dễ dàng liên tưởng đến sự gần gũi của hai sự vật mà không cần so sánh, đối chiếu giữa chúng với nhau.
- Nội dung chủ yếu của việc hình thành hoán dụ là sự liên tưởng, phát hiện mối liên hệ chặt chẽ giữa các đối tượng và sự kiện. Đây cũng là lý do khiến nhiều người nhầm lẫn hoán dụ với ẩn dụ, vì cả hai kỹ thuật đều sử dụng mối quan hệ tương tự giữa các sự vật – sự kiện.
- Không giống như ẩn dụ, chức năng chính của hoán dụ là giúp người đọc hình dung ngay lập tức sự giống nhau của hai sự vật—những sự kiện hoàn toàn có ý nghĩa mà không cần suy nghĩ nhiều hoặc quá phức tạp.
- Nó là một biện pháp tu từ được sử dụng nhiều trong các nền văn học bởi nó thể hiện nhiều phong cách ngôn ngữ khác nhau, sức mạnh của nó vừa mang tính cá thể hóa, vừa thể hiện cùng với tính đặc thù của biểu cảm hàm ẩn, sâu lắng, giàu ý nghĩa.
III. Phân biệt ẩn dụ và hoán dụ:
* Điểm giống nhau của 2 phương pháp trên:
– Tất cả đều là chuyển đổi tên dựa trên sự liên tưởng.
– Cả hai đều có tác dụng nâng cao hình ảnh gợi cảm để biểu đạt tốt hơn.
* Khác nhau: Về sự liên kết.
Một phép ẩn dụ thường dựa trên sự giống nhau, có lẽ giữa hai sự vật hoặc sự kiện không liên quan, nhưng phép ẩn dụ có thể được sử dụng miễn là chúng có những điểm tương đồng.
Hoán dụ dựa trên mối liên hệ chặt chẽ giữa các đối tượng và sự kiện, chúng có quan hệ trực tiếp với nhau.
Ví dụ:
Hoán dụ trong câu: “Áo chàm đưa tiễn” → Người Việt Bắc thường mặc áo chàm trong đời thường. Trong khi tác giả sử dụng “chiếc áo chàm” để giúp người đọc tạo sự liên kết, thân thiết với người Baki của Việt Nam.
Một ẩn dụ trong bài thơ Viếng lăng Bác:
“Ngày qua ngày qua lăng,
Kể cả khi nhìn thấy mặt trời đỏ trên vô lăng.
(Viễn Phương)
Tác giả sử dụng ẩn dụ. Hình ảnh ông mặt trời để nói về chú. Cả hai hình ảnh có sự tương đồng lớn và tuyệt vời.
